Sơ lược

Năm 1937, Hitler tuyên bố biến đổi 5 thành phố thành những thành phố Führer dưới chế độ phát xít, một trong những thành phố đó là Hamburg. Bờ sông Elber của thành phố Hamburg từng được coi là "Cửa ngõ ra thế giới" của Đức nhờ vào cảng Hamburg rộng lớn, xây dựng lại theo phong cách gạch đỏ đặc trưng của Chủ nghĩa Biểu hiện Gạch của Đức.

Một góc trại tập trung Neuengamme nhìn bao quát. Chụp bởi tình nguyện viên trại hè SCI - Guadalupe Carrilho - Bồ Đào Nha 2018

Để cung cấp đủ nguồn nguyên liệu gạch, lính SS làm chủ những công ty (German Earth & Stone Works) (tạm dịch: Công ty gạch đá Đức) mua lại một công ty gạch cũ bỏ hoang và một khu đất rộng 500,000 m² ở Neuengamme vào tháng 9 năm 1938.

Trại tập trung Neuengamme

Lính SS thành lập trại tập trung Neuengamme vào ngày 13 tháng 12 năm 1938 như là một trại con của trai tập trung Sachsenhausen và vận chuyển 100 tù nhân từ Sachsenhausen để thực hiện xây dựng và vận hành nhà máy gạch.

Tháng 1 năm 1940, Heinrich Himmler viếng thăm địa bàn và quyết định công việc sản xuất nhà máy gạch dưới tiêu chuẩn. Tháng 4 năm 1940, lính SS và thành phố Hamburg kí kết bản hợp đồng nhằm mở rộng khu vực, một nhà máy sản xuất gạch hiện đại hơn, bao gồm cả hệ thống kênh đào kết nối và nguồn cung cấp gạch trực tiếp từ nhà máy cũng như nguồn nhân lực từ tù nhân giúp cho các công việc xây dựng ở thành phố. Vào ngày 4 tháng 6, trại tập trung Neuengamme trở thành một trại độc lập và việc vận chuyển tù nhân bắt đầu được thực hiện từ khắp các vùng của Đức và ngay sau đó là khắp Châu Âu.

Khi dân số tử vong gia tăng từ năm 1940 đến 1942, một lò hỏa táng được xây dựng trong trại. Cùng năm đó, các tập đoàn dân sự Messap và Jastram mở các nhà máy sản xuất vũ khí tại khu vực trại và sử dụng các tù nhân trại tập trung làm lực lượng lao động. Sau khi cuộc chiến nổ ra ở Stanlingrad, phát xít Đức cầm tù hàng triệu lính Soviets tại hệ thống trại tập trung và tù binh Liên Xô trở thành nhóm tù binh lớn nhất tại Neuengamme, họ cũng nhận nhiều hình phạt và tra tấn hà khắc nhất từ lính SS.

Cửa chính dẫn đến nhà máy gạch Neuengamme, Hamburg. Chụp bởi tình nguyện viên SCI tại trại hè 2018 (Guadalupe Carrilho - Bồ Đào Nha)

Trại vệ tinh đầu tiên Drütte được thành lập tại Salzgitter, và chỉ cần 1 năm sau đó gần 80 trại con khác tiếp nối thành lập.

Cuối năm 1942, con số tử vong đã lên tới 10% hằng tháng. Năm 1943, trại vệ tinh Channel Island of Alderney thành lập. Vào tháng 7 năm 1944, một khu vực đặc biệt của trại được thiết lập dành riêng cho các tù nhân quan trọng của Pháp, bao gồm các đối thủ chính trị và những người chống lại sự chiếm đóng của Đức ở Pháp. Những người tù này bao gồm John William, người từng tham gia vào vụ phá hoại và đánh bom một nhà máy quân sự ở Montluçon. William phát hiện ra giọng hát trời phú của mình trong khi hát cổ vũ các bạn tù tại Neuengamme và tiếp tục sự nghiệp lớn lao với tư cách là ca sĩ của dòng nhạc đương đại và phúc âm. Đến cuối năm 1944, tổng số tù nhân đã tăng lên khoảng 49.000 người, với 12.000 người ở Neuengamme và 37.000 người ở các tiểu khu, trong đó có gần 10.000 phụ nữ tại các trại khác nhau.

Sơ tán, cuộc hành quân tử thần và cuộc dội boom kinh hoàng Cap Arcona

Vào ngày 15 tháng 3 năm 1945, vận chuyển các tù nhân Scandinavia từ các trại khác của Đức đến Neuengamme bắt đầu, như một phần của chương trình Xe buýt Trắng[1]. Vào cuối tháng đó, các trại tập trung con của Neuengamme bị bỏ trống trong các cuộc hành quân tử thần tới các trại tiếp nhận của Bergen-Belsen và Osnabrück, và vào ngày 8 tháng 4, một cuộc không kích không quân vào chuyến tàu hỏa chở tù nhân đã dẫn đến vụ thảm sát Celle[2]. Lệnh sơ tán trại chính được ban hành vào ngày 19 tháng 4. Trong khoảng thời gian từ ngày 20 đến ngày 26 tháng 4, hơn 9000 tù nhân được xơ tán từ trại chính Neuengamme và chất lên bốn con tàu: tàu chở khách Deutschland và Cap Arcona, và hai tàu hơi nước lớn, SS Thielbek và Athen.

Các tù nhân trên tàu sống không nước và thực phẩm trong vài ngày. Kết luận rằng các con tàu chứa các quan chức Đức Quốc xã đang chạy trốn từ phía Na Uy chứ không phải hàng nghìn tù nhân, Lực lượng Không quân Hoàng gia Hawker Typhoons (RAF) đã ném bom con tàu Thielbek, Cap Arcona và Deutschland vào ngày 3 tháng 5.[3] Tình báo đã không kịp trình báo thông tin rằng đây là các tàu chở tù nhân trại tập trung cho các phi đội đánh boom kịp thời để ngăn chặn cuộc tấn công[4]. Những người sống sót nhảy xuống nước sốt it bị bắn đạn đại bác từ máy bay RAF hoặc không thì bị bắn chết bởi các quan chức Đức Quốc xã[5]. Hàng nghìn người chết dạt vào bờ biển ngay khi Quân đội Anh chiếm đóng thành công khu vực trên đất liền. Người Anh buộc tù binh Đức và thường dân phải đào mồ chôn người chết. Khoảng 7.100 tù nhân và quan chức đã chết trong cuộc đột kích; chỉ có 450 tù nhân sống sót. 600-700 tù nhân trại tập trung vẫn ở lại trại chính theo lệnh của línhSS để tiêu hủy tất cả các tài liệu buộc tội, tháo dỡ nhiều khu vực của trại và xóa bỏ mọi dấu tích tại địa điểm. Ngày 2 tháng 5 năm 1945, lính SS và những tù nhân cuối cùng rời trại tập trung Neuengamme. Những người lính Anh đầu tiên đến vào ngày hôm sau và khi nhìn thấy một địa điểm hoang tàn đến không dấu tích đã thản nhiên báo cáo rằng trại tập trung này hoàn toàn “trống rỗng”[6]

Sau Chiến tranh

Trong những tháng đầu tiên sau chiến tranh, trại được sử dụng như một trại di cư của Liên Xô, với tù binh Đức được giam giữ riêng biệt. Vào tháng 6, lực lượng Anh bắt đầu sử dụng địa điểm này làm trại thực tập cho các nhân chứng lịch sử gồm các thành viên SS và các quan chức Đức Quốc xã, được gọi là Trại thực tập dân sự số 6[7].

Một góc chụp rộng của nhà tù Neuengamme năm 1969

Trại giam dân sự số 6 bị đóng cửa vào ngày 13 tháng 8 năm 1948, và khu đất trở thành quyền sở hữu của thành phố Hamburg, sau đó thành phố quyết định xây dựng và cải biến khu đất thành một nhà tù trên địa điểm từng là hầm trú ẩn của tù nhân vào năm 1950. Một số tòa nhà ban đầu từ trại cũ được cải tạo sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau của nhà tù cho đến khi nhà tù này bị đóng cửa vào tháng 2 năm 2006[8].

Phiên tòa xét xử tội ác chiến tranh

Vào ngày 18 tháng 3 năm 1946, phiên tòa xét xử mười bốn quan chức của trại tập trung Neuengamme được tổ chức trước tòa án quân sự Anh, tại tòa nhà Curiohaus ở Hamburg, Đức. Đây cũng là phiên tòa đầu tiên trong số ba mươi ba phiên tòa sẽ được tổ chức trong vòng 2 năm tới.

Các cựu tù nhân từ sáu quốc gia làm chứng trong phiên xét xử liên quan đến các vụ hành quyết thực hiện trong trại tập trùn, bao gồm cả vụ hành quyết tù binh Liên Xô bị giết bằng khí độc, các thí nghiệm "y tế" được thực hiện trên các tù nhân, và điều kiện sống kinh hoàng cũng như đối xử tàn bạo đối với các tù nhân nói chung.

Các bị cáo bị tuyên án có tội trước tòa án chiến tranh ngày 3 tháng 5 năm 1946. Gồm 11 người kết án tử hình và 3 người lãnh án tù từ 10 đến 20 năm. Vào 8 tháng 10 năm 1946, 11 người bị tuyên án có tội trước Toà Án Neuengamme bị treo cổ bởi người thi hành tên Albert Pierrepoint, người Anh. Những người này là cựu chỉ huy Max Pauly, Tiến sĩ SS Bruno Kitt, Anton Thumann, Johann Reese, Willy Warnke, Tiến sĩ SS Alfred Trzebinski, Heinrich Ruge, Wilhem Bahr, Andreas Brems, Wilhelm Dreimann, và Adolf Speck.[9][10].